Tác dụng chữa bệnh của hải kim sa

Hải kim sa là một dược liệu quý đã được sử dụng từ lâu đời trong y học cổ truyền. Toàn cây được sắc uống làm thuốc thông tiểu tiện, chữa chứng tiểu tiện khó khăn, đái rắt, đái buốt, đái ra cát sạn…

Tên gọi

• Tên gọi khác: Thòng bong, Hải kim sa, Thạch vi dây, Dương vong.
• Tên dược liệu : Spora Lygodii
• Tên khoa học: Lyofodium japonium
• Họ: Thòng bong (danh pháp khoa học: Schizaeaceae)
• Tiếng Trung: 海金砂

Đặc điểm tự nhiên

Hải kim sa là cây thường xanh, mọc leo, thân rễ bò. Lá dài, xẻ 2 – 3 lần lông chim, các lá chét có hình tam giác; trục lá uốn ngoằn ngoèo, có lông. Lá chét sinh sản giống với lá bình thường, nhưng ngắn hơn. Các lá chét này thường là lá chét bậc hai, mang nhiều bông (ổ túi) ngắn 2 -10 mm, trong đó có nhiều túi bào tử. Bao tử hình 4 mặt hay gần hình cầu với một mặt dẹt, màu vàng nhạt hay xám, có vách khá dày.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây hải kim sa là cây leo quấn chằng chịt trên các bụi cây cỏ từ đồng bằng, đồi đến vùng núi thấp ở độ cao không quá 600m. Cây có đặc điểm ưa sáng và thường trung sinh. Cây thường mọc thành đám trong các trảng cây bụi, trảng cỏ, cây bụi thứ sinh hay ở ven rừng rậm thường xanh và nửa rụng lá, có khi cả ở đầm lầy ngập nước ngọt theo mùa.

Cây hải kim sa phân bố rộng khắp cả nước. Cây mọc tự nhiên thành đám trong các trảng cây bụi ven rừng rậm thường xanh và nửa rụng lá, có khi cả ở đầm lầy ngập nước ngọt theo mùa. Cây còn phân bố ở Ấn Độ, Xri Lanca, Nêpan đến Trung Quốc, Nam Nhật Bản, Malaixia, Ôxtrâylia và châu Đại Dương.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của hải kim sa là toàn cây, bao tử – Herba et Spora Lygodii.

Vị thuốc hải kim sa 

Tính vị

Vị ngọt, tính hàn.

Quy kinh

Quy vào kinh Tiểu trường và Bàng quang.

Công năng 

Lợi thấp, giải độc, thanh nhiệt, thông lâm, tả thấp nhiệt ở tiểu đường, bàng quang.

Chủ trị

Sỏi đường tiểu, sỏi mật, thủy thũng, viêm thận, mụn nhọt sang lở, bỏng da.

Tác dụng theo y học hiện đại 

Dây mang lá thường dùng chữa các chứng đái dắt, đái buốt ra máu, đái ra cát sạn, đại tiện táo bón. Ngoài ra, cây còn dùng chữa chấn thương ứ máu (uống trong, bó ngoài). Dân gian vẫn dùng hải kim sa làm thuốc lợi tiểu, lợi sữa, dùng đắp các vết thương phần mềm, vết loét, chín mé, ecpet (mụn rộp) mọc vòng. Có người còn dùng chữa đau tai, đau màng óc và đun nước gội đầu, tắm chữa ngứa lở (hủi mèo), chữa bệnh lậu, chữa chó dại cắn.

Ở Trung Quốc, toàn cây được dùng trị lỵ, đái ra cát sạn, ngoại thương xuất huyết, viêm bàng quang, cảm, viêm thận mạn tính, viêm niệu đạo.

Các bài thuốc có chứa hải kim sa 

Hải kim sa được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao như: Chữa sỏi thận, tiểu tiện ra máu, sạn đường tiết niệu,…

Chữa tiểu tiện lẫn sỏi sạn (thạch lâm)

• Chuẩn bị: Hải kim sa, hoạt thạch, bạch mao căn (rễ cỏ tranh) mỗi vị 30g, kim tiền thảo 60g, xa tiền thảo (cỏ mã đề) 12g
• Cách làm: Sắc kỹ với nước, chia 3 phần uống trong ngày 

Bài thuốc trị chứng đới hạ ở nữ giới

• Chuẩn bị: Dây bòng bong 1 lạng , thịt lợn 1 lạng 
• Cách làm: Tất cả đem cắt nhỏ, rửa sạch và đem hầm với thịt lợn. Dùng thịt ăn và uống hết nước canh.

Bài thuốc trị chứng tiểu tiện ra máu

• Bài thuốc 1: Dây bòng bong và biển súc mỗi vị 15 – 20g, sắc uống hằng ngày.
• Bài thuốc 2: Hải kim sa tán bột mịn, mỗi lần dùng 8g uống với nước đường, ngày dùng 3 lần.

Bài thuốc trị chứng di mộng tinh

• Chuẩn bị: Dây bòng bong đốt tồn tính.
• Thực hiện: Đem nghiền mịn, mỗi lần dùng 4 – 6g hòa với nước sôi uống.

Bài thuốc trị chứng sỏi tiết niệu

• Chuẩn bị: Tiên hạc thảo 15g, hoa hòe 10g, mộc thông 9g, kê nội kim 8g, biển súc 12g, hải kim sa 15g, hoạt thạch 15g, kim tiền thảo 30g, sơn chi 12g, cam thảo 6g, cù mạch 12g, đại hoàng 6g (cho vào sau).
• Cách dùng: Dùng sắc uống, ngày dùng 1 thang và chia làm 3 lần uống.

Bài thuốc trị sỏi lâu ngày không khỏi do tuổi già hoặc do thấp nhiệt

• Chuẩn bị: Hoàng kỳ, xa tiền tử và hải kim sa mỗi vị 5g; thục địa, hoàng bá, tri mẫu, trạch tả, đương quy mỗi vị 12g, kim tiền thảo 30g, cam thảo 6g; mộc thông và kê nội kim mỗi vị 9g.
• Cách dùng: Đem các vị sắc lấy nước uống, chia làm 3 lần uống trong ngày.

Bài thuốc trị nhiệt ứ và sỏi khiến tiểu tiện khó khăn, bụng dưới đau

• Chuẩn bị : Cam thảo 3g; hổ phách, bòng bong 9g; ngưu tất 10g; trạch tả, cù mạch, trư linh, phục linh, biển súc, xa tiền, mộc thông mỗi vị 15g, kim tiền thảo 60g, hoạt thạch 18g
• Cách dùng: Sắc uống.

Lưu ý: Nếu khí trệ ứ huyết gia thêm nga truật 12g, mộc hương 8g và trần bì 10g. Còn trường hợp khí hư gia thêm hoàng kỳ 15g, huyết hư gia thêm bạch thược 12g, đương quy 12g, thục địa 16g và xuyên khung 8g.

Bài thuốc trị sạn ở đường tiết niệu

• Chuẩn bị : Xuyên phá thạch, hoạt thạch, hải kim sa và đông quỳ tử 15g, kim tiền thảo 30 – 60g.

• Cách thực hiện: Đem các vị sắc uống.

Trà lợi tiểu

Dùng trong các trường hợp tiểu tiện khó khăn

• Chuẩn bị: Hải kim sa 60- 90g
• Cách làm: Sắc với nước, thêm chút đường vào uống thay trà trong ngày 

 Bài thuốc trị chứng thận hư kèm sạn do thấp nhiệt

• Chuẩn bị: Vương bất lưu hành, hoàng tinh, xuyên phá thạch, hoài ngưu tất và hải kim sa mỗi vị 15g, kim tiền thảo 20g, hoàng kỳ 30g.
• Thực hiện: Đem các dược liệu sắc uống, ngày dùng 1 thang và chia đều thành nhiều lần uống.

Bài thuốc trị chứng sỏi mật

• Chuẩn bị: Kê nội kim, uất kim và hải kim sa gia giảm liều lượng theo từng trường hợp.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.

Bài thuốc trị chứng viêm gan

• Chuẩn bị: Dùng 20g xa tiền thảo, 15g hải kim sa và nhân trần 30g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc trị vết thương do ong vàng đốt

• Chuẩn bị: Lá bòng bong tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và đắp lên chỗ bị thương.

 Bài thuốc trị chứng viêm tuyến vú

• Chuẩn bị: Hải kim sa 25 – 30g.
• Thực hiện: Sắc uống với nước và rượu (tỷ lệ 1:1) và dùng nước sắc chia thành 3 lần uống, dùng hết trong ngày

Toàn thân phù thũng, bụng trướng, nằm không thở được

• Chuẩn bị: Hải kim sa 15g, hạt bìm bìm (khiên ngưu tử) 30g – một nửa để sống một nửa sao chín, cam toại 15g
• Cách làm: Tất cả nghiền thành bột mịn, trộn đều. Mỗi lần dùng 8g bột thuốc sắc với một bát nước, uống vào trước bữa ăn hàng ngày.