Viêm họng hạt là gì? Nguyên nhân? Cách điều trị

Viêm họng hạt là một trong những thể lâm sàng của viêm họng mãn tính. Bệnh thường gây ho, đau rát, vướng nghẹn và xuất hiện các hạt lympho tăng sản ở thành sau họng. Bệnh lý này có tính chất mãn tính, dai dẳng, dễ tái phát và rất khó để điều trị dứt điểm.

Viêm họng hạt là gì?

Viêm họng hạt (viêm họng quá phát) là một trong những thể lâm sàng của viêm họng mãn tính. Thể bệnh này xảy ra sau một thời gian niêm mạc bị sung huyết và xuất tiết. Viêm họng hạt là tình trạng cổ họng bị viêm nhiễm lâu ngày khiến các tổ chức lympho phát triển mạnh, quá sản dẫn đến hình thành các hạt có màu đỏ hoặc hồng lồi cao hơn so với niêm mạc xung quanh. Đây cũng chính là lý do vì sao bệnh được gọi là viêm họng hạt.

Viêm họng hạt là bệnh hô hấp khá phổ biến, gặp nhiều ở người lớn hơn so với trẻ nhỏ. Bệnh có thể khởi phát đơn độc hoặc đi kèm với viêm xoang mãn tính, viêm mũi, viêm khí phế quản mãn tính,… Ngoài tác động từ môi trường, viêm họng mãn tính nói chung và viêm họng hạt nói riêng còn có thể bắt nguồn từ các bất thường trong giải phẫu cấu trúc mũi – xoang.

Viêm họng hạt có tiến triển dai dẳng và dễ chuyển sang thể teo (viêm họng teo) nếu không được điều trị kịp thời. Ngoài ra, bệnh lý này kéo dài còn làm tăng nguy cơ gây ra các bệnh hô hấp mãn tính hoặc kích thích các đợt viêm amidan, áp xe amidan cấp. Chính vì vậy, bệnh nhân cần chủ động thăm khám và lên kế hoạch điều trị ngay khi phát hiện các dấu hiệu bất thường.

Nguyên nhân gây viêm họng hạt

Các nang lympho ở thành sau họng có vai trò bắt giữ và tiêu diệt virus, vi khuẩn để bảo vệ cơ thể nói chung và cơ quan hô hấp dưới nói trên. Tuy nhiên khi cơ thể bị nhiễm trùng lâu dài, nang lympho phải hoạt động quá mức dẫn đến tình trạng tăng sản, hình thành các hạt màu đỏ hoặc hồng nổi cộm ở thành sau họng. Vì vậy, thể bệnh này thường phát triển ở những người bị viêm họng dai dẳng hoặc viêm họng tái phát nhiều lần.

Một số nguyên nhân có thể gây viêm họng hạt:

• Không điều trị viêm họng dứt điểm: Viêm họng là bệnh lý hô hấp khá phổ biến, trung bình mỗi người có thể bị viêm họng từ 2 – 3 lần/ năm. Các đợt điều trị viêm họng thường chỉ kéo dài trong vài tuần và thuyên giảm nhanh khi được chăm sóc, sử dụng thuốc. Tuy nhiên nếu chủ quan, bệnh có thể kéo dài và tái phát nhiều lần dẫn đến tăng sản nang lympho và hình thành viêm họng hạt.
• Do ảnh hưởng của một số bệnh lý: Ngoài ra, viêm họng hạt cũng có thể xảy ra do viêm xoang và polyp mũi. Các bệnh lý này khiến dịch nhầy, mủ thường xuyên chảy xuống cổ họng. Virus và vi khuẩn trong dịch nhầy kích thích phản ứng của nang lympho và hệ quả là khiến thành sau họng xuất hiện các đốm, hạt có màu hồng hoặc đỏ.

• Lệch vách ngăn: Lệch vách ngăn mũi là điều kiện thuận lợi làm tăng nguy cơ phát triển các bệnh hô hấp mãn tính như viêm xoang, viêm họng và viêm amidan. Vách ngăn mũi bị lệch khiến quá trình hô hấp bị gián đoạn, ảnh hưởng và làm tăng nguy cơ ứ đọng dịch trong các mô xoang, cuống họng. Đây chính là yếu tố trực tiếp làm bùng phát các bệnh hô hấp mãn tính, bao gồm cả viêm họng hạt.

Ngoài ra, nguy cơ bị viêm họng hạt cũng có thể tăng lên khi có những yếu tố sau:

• Có thói quen thở bằng miệng
• Vệ sinh răng miệng kém
• Thường xuyên tiếp xúc với các yếu tố kích thích như bụi, hóa chất, rượu, thuốc lá, sợi bông,…
• Cơ địa nhạy cảm
• Bị tiểu đường
• Thường xuyên tiếp xúc với những người bị viêm đường hô hấp cấp
• Sinh sống trong môi trường ô nhiễm
• Bị trào ngược dạ dày thực quản
• Hệ miễn dịch kém 

Triệu chứng nhận biết viêm họng hạt

Viêm họng hạt và các thể viêm họng mãn tính thường bùng phát triệu chứng chậm, không ồ ạt và diễn tiến nhanh như viêm họng cấp tính. Bệnh gây ra nhiều triệu chứng cơ năng và tổn thương thực thể.

Bệnh thường gây ho, khó chịu, vướng và đau rát ở vùng cổ họng

– Triệu chứng cơ năng:

• Cổ họng nóng rát, khô, ngứa và có cảm giác vướng – nhất là sau khi ngủ dậy
• Bệnh nhân thường đằng hắng và cố gắng khạc đờm để loại bỏ đờm dính
• Đờm có đặc quánh, dẻo, màu trắng đục
• Cổ họng nghẹn vướng khi nhai nuốt
• Thường bị ho vào ban đêm và ho nhiều khi trời trở lạnh
• Đôi khi bị khàn giọng – đặc biệt là sau khi giao tiếp trong một thời gian dài, hút thuốc lá và sử dụng rượu bia

– Triệu chứng thực thể:

• Quan sát niêm mạc họng nhận thấy có hiện tượng viêm đỏ và dày, đặc biệt xuất hiện nhiều trụ giả ở cạnh trụ sau của amidan
• Thành sau họng xuất hiện các đám hạt màu đỏ hoặc hồng lồi cao, tập trung thành từng đám (do nang lympho phát triển mạnh và quá sản)
• Lưỡi gà, màn hầu, mép sau của thanh quản có hiện tượng dày lên
• Một số bệnh nhân còn có thể bị ù tai do niêm mạc vòi Eustache bị dày do quá sản
• Các cơ quan trong vòm họng quá sản khiến eo họng bị hẹp lại, bệnh nhân rất dễ buồn nôn và luôn cảm thấy vướng nghẹn khi nhai nuốt

Có thể thấy, viêm họng hạt có triệu chứng điển hình hơn so với các thể viêm họng mãn tính khác. Vì vậy, bệnh nhân có thể xem xét các triệu chứng chức năng và bệnh tích ở thành sau họng để xác định được bệnh lý.

Các phương pháp điều trị viêm họng hạt

Khác với viêm họng cấp, viêm họng hạt có đặc tính dai dẳng, mãn tính và rất dễ tái phát. Vì vậy để kiểm soát bệnh hoàn toàn, cần kết hợp điều trị nguyên nhân và triệu chứng.

Điều trị nguyên nhân

Viêm họng hạt và các thể viêm họng mãn tính đều có liên quan đến bất thường về giải phẫu xoang – mũi hoặc ảnh hưởng của các bệnh hô hấp mãn tính. Do đó, biện pháp quan trọng nhất để kiểm soát bệnh lý này là điều trị viêm họng từ nguyên nhân.

Điều trị các nguyên nhân có thể gây viêm họng hạt:

• Giải quyết các ổ viêm nhiễm ở xoang, amidan, mũi,… để tránh dịch tiết chảy xuống thành sau họng và kích thích hoạt động của nang lympho. Khi các ổ viêm được xử lý triệt để, các nang lympho quá sản sẽ có xu hướng thuyên giảm về kích thước và số lượng.
• Phẫu thuật cắt bỏ VA, amidan, polyp và chỉnh hình vách ngăn để đảm bảo sự lưu thông của mũi.
• Cai thuốc lá và rượu bia để tránh viêm họng hạt bùng phát mạnh và tái phát thường xuyên.

• Thăm khám và tích cực điều trị trào ngược dạ dày thực quản. Tình trạng axit trào ngược lên cổ họng và thực quản lâu ngày có thể khiến thành sau họng bị viêm, tăng sản và đau buốt, khó chịu. Ngoài ra, bệnh lý này còn tăng nguy cơ mắc các bệnh về nha khoa và viêm đường hô hấp trên.
• Thường xuyên vệ sinh nhà cửa để đảm bảo không gian sống trong lành hoặc có thể sử dụng thiết bị lọc không khí nếu sinh sống trong môi trường ô nhiễm.

Tránh tiếp xúc với các yếu tố kích thích như hóa chất, bụi, phấn hoa,… Đồng thời cần uống nhiều nước và giữ ấm cơ thể (đặc biệt là vùng cổ) khi thời tiết chuyển lạnh.

Sử dụng thuốc giảm triệu chứng

Viêm họng hạt gây ra nhiều triệu chứng khó chịu như đau rát, ngứa họng, khàn tiếng, ho, khàn tiếng,… Vì vậy song song với điều trị nguyên nhân, bệnh nhân có thể trao đổi với bác sĩ để được chỉ định một số loại thuốc viêm họng sau:

• Thuốc long đờm
• Thuốc giảm đau
• Thuốc chống phù nề
• Dung dịch súc miệng kháng khuẩn

Các loại thuốc này chỉ giúp cải thiện triệu chững của viêm họng hạt. Do đó, cần phải kết hợp dùng thuốc với điều trị nguyên nhân. Nếu phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc, các triệu chứng của bệnh có thể tái phát một thời gian nhất định.

Đốt viêm họng hạt

Sau một thời gian điều trị, các hạt lympho quá sản ở thành sau họng sẽ giảm dần về số lượng và kích thước. Tuy nhiên ở một số trường hợp, các hạt lympho có thể không thuyên giảm sau khi dùng thuốc và điều trị nguyên nhân.

Mặc dù không gây nguy hiểm đến sức khỏe nhưng nang lympho tăng sản khiến vòm họng trở nên nhạy cảm, bệnh nhân dễ bị buồn nôn và khó chịu ở cổ họng. Hơn nữa với những trường hợp nang lympho phát triển với kích thước lớn và tập trung thành đám phù nề, bệnh nhân thường xuyên có cảm giác vướng víu và khó chịu, ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống.

Vì vậy nếu cần thiết, bệnh nhân có thể can thiệp đốt viêm họng hạt bằng nitơ lỏng, laser hoặc đốt điện. Phương pháp này có thể loại bỏ hoàn toàn tổ chức lympho tăng sản ở thành sau họng và giảm cảm giác khó chịu, vướng chịu do viêm họng hạt gây ra.

Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp làm giảm tổn thương thực thể. Nếu không điều trị triệt để căn nguyên gây bệnh, nang lympho tiếp tục bị kích thích, tăng sản và hình thành các đốm hạt có màu hồng hoặc đỏ ở thành sau họng. Hơn nữa ở một số trường hợp, niêm mạc có thể hình thành sẹo sau khi can thiệp đốt viêm họng hạt.

Các biện pháp hỗ trợ

Viêm họng hạt gây ra nhiều phiền toái trong cuộc sống và ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe. Bệnh có đặc tính dai dẳng, mãn tính và dễ tái phát khi có các điều kiện thuận lợi. Chính vì vậy bên cạnh điều trị y tế, bệnh nhân nên thực hiện thêm một số biện pháp hỗ trợ để đẩy nhanh tiến độ phục hồi và giảm thiểu nguy cơ bệnh tái phát.

Nên bổ sung nhiều nước để làm loãng dịch đờm và giảm cảm giác vướng nghẹn ở cổ họng

Các biện pháp hỗ trợ điều trị bệnh viêm họng hạt:

• Tăng cường bổ sung nước để làm loãng dịch đờm và cải thiện cảm giác khó chịu, ngứa, đau rát ở vòm họng. Tuy nhiên, nên tránh sử dụng nước đá và nước lạnh. Thay vào đó, nên dùng nước ấm để làm dịu niêm mạc họng và cải thiện nhanh các triệu chứng khó chịu.

• Giữ ấm cơ thể, nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc để nâng đỡ thể trạng và cải thiện hệ miễn dịch.
• Không sử dụng thức ăn, đồ uống lạnh, chứa nhiều gia vị và dầu mỡ trong thời gian điều trị. Các loại thực phẩm và đồ uống này có thể làm tăng độ nhạy cảm của vòm họng và kích thích triệu chứng ho, ngứa cổ họng,… bùng phát mạnh.
• Có thể dùng trà gừng, nước mật ong ấm, trà nghệ, bạc hà,… để giảm tình trạng ho, ngứa và đau rát vùng cổ họng.
• Ngậm nước muối thường xuyên để giảm đau, ngứa cổ họng và hỗ trợ loại bỏ đờm ứ.
• Sử dụng đông trùng hạ thảo ngâm mật ong giúp giảm đau rát, dịu cổ họng, giảm ho, tiêu đờm nhanh chóng. Ngoài ra, mỗi ngày uống 1 thìa nhỏ đông trùng hạ thảo ngâm mật ong giúp bồi bổ cơ thể, tăng cường sức đề kháng, hệ miễn dịch. Nhờ đó phòng tránh hiệu quả các nguyên căn gây bệnh từ môi trường, khí hậu, vi khuẩn, virus tấn công. 

Phòng ngừa bệnh viêm họng hạt

Viêm họng hạt là một trong những thể viêm họng mãn tính thường gặp nhất. Dù không quá nguy hiểm nhưng bệnh gây ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt, giấc ngủ, hiệu suất học tập, lao động,… Hơn nữa do đặc tính mãn tính và dai dẳng, bệnh rất dễ tái phát khi có các điều kiện thuận lợi. Vì vậy sau khi điều trị, bệnh nhân nên thực hiện một số biện pháp để phòng ngừa bệnh tái phát.

Vệ sinh răng miệng đúng cách giúp phòng ngừa viêm họng hạt và các bệnh hô hấp khác

Các biện pháp phòng ngừa viêm họng hạt tái phát:

• Chải răng 2 – 3 lần/ ngày và súc miệng với nước muối thường xuyên.

• Điều trị dứt điểm các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp, tránh để bệnh kéo dài làm tăng nguy cơ viêm họng hạt.
• Giữ ấm cơ thể và đeo khẩu trang khi ra ngoài – nhất là trong giai đoạn chuyển mùa và thời tiết lạnh.
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt khoa học để nâng cao thể trạng và hệ miễn dịch. Khi chức năng đề kháng được cải thiện, nguy cơ tái phát viêm họng hạt cũng giảm đi đáng kể.
• Tránh tiếp xúc với các yếu tố kích thích như hóa chất, phấn hoa, bụi bẩn, khói thuốc lá,…
• Tuyệt đối không sử dụng rượu bia và thuốc lá.
• Với người có hệ miễn dịch kém, nên tiêm các loại vacxin ngừa cúm, viêm phổi do phế cầu,… để giảm nguy cơ mắc các bệnh viêm đường hô hấp.
• Tránh tiếp xúc thân mật với những người bị các bệnh hô hấp có khả năng lây nhiễm.

Viêm họng hạt là một trong những thể lâm sàng của viêm họng mãn tính. Bệnh có đặc tính dai dẳng, dễ tái phát và rất khó điều trị dứt điểm. Do đó, bệnh nhân cần chủ động thăm khám để được tư vấn về hướng điều trị và chăm sóc đúng cách. Tránh để bệnh tiến triển dai dẳng gây ra nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống.